Houd meer water vast in gedraineerde landbouwgrond
Waterschaarste en wateroverlast lijken misschien tegengestelden, maar niets is minder waar! Het zijn twee zijden van dezelfde klimaatmedaille. De landbouw kreunt al zomers op rij onder de droogte, terwijl het regenwater ’s winters massaal wegspoelt over de velden. Het regenwater krijgt niet de tijd om in te sijpelen in de bodem en stroomt snel weg via verdichte bodems, beken of drainage-infrastructuur.
Hoe kunnen we toch meer water stockeren in de bodem van landbouwpercelen? Dat kan met 2 soorten acties:
- Water infiltreren in de bodem
- Water op gedraineerde percelen vasthouden in de bodem via peilsturing of door de drainage stop te zetten
Een bestaande drainage opheffen herstelt de sponsfunctie van de bodem waardoor die meer water vasthoudt. Maar je kunt niet elke drainage het jaar rond volledig stopzetten. Overweeg peilsturing wanneer een hogere grondwaterstand wel tijdelijk mogelijk is.
Waar zit de winst?
-
geld
-
water
-
tijd
-
natuur
Type waterwinst
Voor wie?
INHOUD
Hoe werkt het?
Peilsturing houdt het water dat in de bodem terechtkomt langer vast. In de praktijk kun je dat op verschillende manieren doen:
Vorm je klassieke drainagesysteem om tot een peilgestuurd systeem om water niet continu af te voeren, maar enkel wanneer het echt nodig is – om het veld te bewerken bijvoorbeeld.
Installeer stuwtjes in de waterloop om het waterpeil hoger te houden in een bepaald gebied, waardoor de nabijgelegen bodems meer water vasthouden.
Hier focussen we op het omvormen van een klassiek drainagesysteem tot een peilgestuurde drainage.
Peilgestuurde drainage
Peilgestuurde drainage
In tegenstelling tot klassieke drainage, waar het water continu afgevoerd wordt, monden de drainagebuizen bij peilgestuurde drainage uit in een verzamelbuis. Die verzamelbuis voert het water naar een verzamelput. In deze verzamelput kan het waterpeil geregeld worden via een regelput, meestal een pvc-buis met een bedienbare opening op de gewenste peilhoogte. Landbouwers kunnen het grondwaterpeil van een perceel op die manier zelf instellen. In functie van de teelt of de werkzaamheden kunnen landbouwers het grondwaterpeil verlagen (en weer verhogen) op het perceel.
Waar zit de winst?
Elke druppel telt. Water stockeren in de bodem betekent winst zowel voor de landbouwer als voor zijn omgeving.
Via peilgestuurde drainagesystemen kun je het waterpeil regelen. Zo voer je enkel water af van het veld wanneer dat nodig is. Op de andere momenten stel je een hoger waterpeil in zodat er water gebufferd wordt in de bodem en het water niet onbenut wegvloeit. Peilgestuurde drainage verhoogt dus de waterbeschikbaarheid. Dat oogst gezonde gewassen en vruchten die ongestoord kunnen groeien en dus optimaal opbrengen. Door het water ter plaatse vast te houden, stel je bovendien de impact van een droogteperiode vaak met enkele weken uit. Hierdoor hoef je minder te irrigeren in het droge seizoen, wat ook financieel voordelig is.
Ook op de stikstofhuishouding in de bodem en de waterkwaliteit in de waterloop kan peilgestuurde drainage een positief effect hebben. Het water wordt immers minder snel afgevoerd via het drainagesysteem, waardoor het ook minder nutriënten en pesticiden met zich meeneemt.
Onderzoek op goed doorlatende zandgronden in Noord-Limburg wijst uit dat de waterwinst voor het gewas door de omvorming naar peilgestuurde drainage overeenkomt met 1 à 2 bovengrondse irrigatiebeurten. De toepassing van peilsturing op zwaardere gronden met meer reliëf wordt momenteel verder onderzocht.
Bodemkundige Dienst van België
Hoe pak je dit aan?
Tips & Tricks
- Wordt het perceel gedraineerd? En is dit wel (altijd) gewenst?
Wordt het perceel momenteel klassiek gedraineerd? Een drainage die vroeger zijn nut bewees, kan nu misschien wel aangepast worden. Hef een klassieke drainage eenvoudig op door de (individuele) drainagebuizen af te sluiten. Om je systeem om te vormen tot een peilgestuurd systeem, volg je onderstaande stappen.
- Check of je perceel geschikt is voor peilsturing
Sommige bodemtypes of sterke hellingen zijn minder geschikt voor een peilgestuurd systeem. Ga even na of jouw perceel potentieel heeft op de Vlaamse geschiktheidskaart voor peilgestuurde drainage. Surf naar WaterRadar, klik op ‘extra kaarten’ en selecteer ‘PGD’. Zoom dan in naar de gewenste locatie en de kleurenlegende toont je de kansen voor peilgestuurde drainage. Zo krijg je alvast een eerste indicatie van het peilstuurpotentieel op jouw perceel!
- Zoek ervaringsdeskundigen om je te begeleiden
Zelfs met tips en tricks kan het uitdagend zijn om peilgestuurde drainage in te richten. Bekijk de opstelling in samenspraak met een ervaren draineur. Leg zeker geen extra drainages aan, maar bekijk of je het huidige drainagesysteem kan omvormen. De hellingsgraad van het terrein is de belangrijkste factor om klassieke drainage om te vormen tot een peilgestuurd systeem. Hier geldt: hoe vlakker hoe beter. Al kun je ook op sterk hellende percelen acties nemen, bijvoorbeeld door meerdere regelputten per perceel te installeren. Via de begeleidingsgroep van het project OP-PEIL kom je in contact met de juiste mensen om de mogelijkheden van peilsturing in te schatten en zelf aan de slag te gaan.
- Praat met naburige landbouwers
De acties die je neemt voor een betere waterhuishouding op jouw perceel kunnen misschien ook naburige landbouwers inspireren. Wellicht maak je er een win-win van door niet alleen meer water vast te houden op een groter gebied, maar ook door samen werkzaamheden uit te voeren. Bouw je waterplan dus samen!
- Reduceer je kosten
Er zijn steunmaatregelen die een financieel duwtje in de rug kunnen geven. Check of je in aanmerking komt in het overzicht van steun voor waterprojecten via Vlakwa, het Vlaams Kenniscentrum Water.
- Meet het effect van je actie
Je bent waarschijnlijk benieuwd naar de impact van je actie. Door een (online) monitoringnetwerk op te zetten, kun je via sensoren de effecten van je peilsturing nauwkeurig opvolgen. Peilmetingen geven je info over het waterpeil in de regelput of over de grondwaterstand op je perceel. Meet grondwaterpeilen waar je verwacht dat de maatregel impact zal hebben. Een dashboard geeft een handig overzicht van de gemeten waardes en conclusies.
Vergelijkbare acties
Duik dieper
Het potentieel van verschillende lokale maatregelen voor watercaptatie en wateropslag voor de landbouw in Limburg werd geëvalueerd in een project van het Droogte Innovatie Fonds.
In het project OP-PEIL wil men de doorbraak van peilgestuurde drainagesystemen in Vlaanderen realiseren door acties te nemen op verschillenden niveaus, van de inschatting van het potentieel tot de implementatie op terrein.
De meerkost van een peilgestuurde drainage moet terugverdiend kunnen worden om peilsturing als interessante optie voor te leggen aan de landbouwers. Een beschrijving van de belangrijkste waarnemingen op peilgestuurde terreinen is beschikbaar in het eindrapport van het Leader-project Drainage+.
Boerennatuur publiceerde in 2021 een Factsheet rond Peilgestuurde drainage met de belangrijkste aandachtspunten hierbij.
In een overzichtsrapport vat Waterschap Limburg enkele haalbare mogelijkheden samen om water vast te houden op landbouwpercelen in Nederlands Zuid-Limburg.
Waar testen we dit uit?
